Als erfrecht-advocaat krijg ik vaak de vraag of het in Nederland nu wel of niet mogelijk is om een kind te onterven. Het antwoord op die vraag is 'ja', maar er zit een addertje onder het gras. Een onterfd kind kán namelijk aanspraak maken op zijn legitieme portie. Daarmee wordt hij geen erfgenaam, maar krijgt hij wel een geldbedrag uit de nalatenschap van de overleden ouder. In dit artikel leg ik u uit wat de legitieme portie is.
Onterven
Een erflater kan bij testament bepalen wie er van hem zullen erven na zijn overlijden. Stel dat vader twee zoons heeft, X en Y. Als de erflater-ouder niet wil dat X van hem erft, kan hij dit in zijn testament opnemen. Dit kan door expliciet te benoemen dat Y enig erfgenaam is ('ik benoem tot enig erfgenaam mijn zoon Y'). Vader kan ook expliciet noemen dat X niet zijn erfgenaam zal zijn ('ik sluit mijn zoon X uit als erfgenaam van mijn nalatenschap').
Legitieme portie
Na het overlijden van vader wordt het testament van vader geopend. X weet, of komt er op dat moment achter, dat hij geen erfgenaam is van zijn vader. In principe gaat de hele erfenis naar Y (en/of naar de andere door vader in zijn testament aangewezen personen). X heeft echter op grond van de wet recht op een legitieme portie. Dit recht bestaat alleen voor afstammelingen, dus kinderen, van de erflater. Indien vader zijn echtgenoot had onterfd, is er voor die echtgenoot dus geen mogelijkheid om nog iets uit de nalatenschap van vader-erflater te ontvangen.
Op de legitieme portie moet expliciet een beroep gedaan worden. Daartoe bestaat uiteraard geen verplichting. De legitieme portie bestaat altijd uit een geldbedrag. Het onterfde kind kan dus geen aanspraak maken op goederen uit de nalatenschap.
Berekening
De legitieme portie bedraagt op grond van de wet grofweg de helft van het wettelijk erfdeel. Als iemand zonder testament overlijdt, bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn. In het standaardgeval zijn dat de kinderen en de echtgenoot. Bij de berekening van de legitieme portie wordt gekeken welk deel van de nalatenschap het onterfde kind in dat geval had ontvangen en dit wordt vervolgens gehalveerd.
Het voert te ver om in dit artikel de exacte berekening van de legitieme portie te beschrijven. In het kort geldt dat vastgesteld moet worden wat de waarde van de goederen van de nalatenschap is. Op deze waarde worden vervolgens sommige kosten en giften in mindering gebracht. Het kan gaan om bedragen die tot wel vijf jaar voor het overlijden zijn uitgegeven of ontvangen. De erfgenamen zijn verplicht om inzage te verschaffen in alle gegevens die voor de berekening van de legitieme portie van belang zijn.
Termijnen
Een onterfd kind heeft vijf jaar de tijd om een beroep te doen op zijn legitieme portie. Na afloop van die vijf jaar vervalt het recht om de legitieme portie te vorderen. Voor iemand die aanspraak wil maken op een legitieme portie is het dus van groot belang om dit binnen vijf jaar officieel kenbaar te maken aan de erfgenamen.
De wet bepaalt verder dat de legitieme portie zes maanden na het overlijden opeisbaar wordt. Dat betekent dat een onterfd kind na zes maanden kan vragen om uitkering van zijn legitieme portie. In het testament wordt deze termijn vaak verlengd. Het komt veel voor dat in het testament staat dat de legitieme portie pas opeisbaar is bij overlijden van de langstlevende echtgenoot. In dat geval zal het onterfde kind wel binnen vijf jaar een beroep op zijn legitieme portie moeten doen, zal de legitieme portie ook berekend en vastgesteld worden, maar wordt deze pas bij het overlijden van de echtgenoot uitgekeerd.
Legitieme portie naast erfdeel of legaat
Het is van belang om te weten dat niet alleen onterfde kinderen recht hebben op hun legitieme portie. Kinderen die op grond van het testament van hun ouder een erfdeel of legaat ontvangen dat een lagere waarde vertegenwoordigt dan hun legitieme portie zou vertegenwoordigen, kunnen ook een beroep op hun legitieme portie doen. Als de vader-erflater uit het voorbeeld had opgenomen dat Y 99% en X 1% van zijn nalatenschap erft, krijgt X waarschijnlijk minder dan de waarde van zijn legitieme portie. Hij kan er dan voor kiezen om aanvullend een beroep te doen op zijn legitieme portie.
Hetzelfde geldt voor de situatie dat X geen erfgenaam is maar wel een legaat toegekend krijgt, bijvoorbeeld een bepaald goed of een geldbedrag. De wet verbindt enkele voorwaarden aan het beroep op de legitieme portie in een dergelijk geval. Zo zal in bepaalde situaties het deel dat het kind op grond van het testament toegedeeld heeft gekregen, in mindering worden gebracht op de uitkering van de legitieme portie. Ook het testament kan bepalingen bevatten die van invloed zijn. Het is daarom raadzaam juridisch advies in te winnen voordat een beroep wordt gedaan op de legitieme portie.
Conclusie
Het Nederlandse recht geeft ouders de mogelijkheid hun kind te onterven. Kinderen die zijn onterfd of op grond van het testament minder zullen ontvangen dan grofweg de helft van hun wettelijk erfdeel, kunnen echter een beroep doen op hun legitieme portie. De wet geeft deze kinderen het recht op hun legitieme portie, maar zij moeten hier zelf én binnen vijf jaar na het overlijden van hun ouder een expliciet beroep op doen.
Gepubliceerd op 3 juni 2019
